Kwas hialuronowy (hialuronian, polianion kwasu hialuronowego) jest naturalnym biopolimerem z rodziny glikozaminoglikanów. Jako najważniejszy składnik pozakomórkowej tkanki łącznej występuje w organizmie w postaci soli sodowej (hialuronianu sodu).
W znacznym stężeniu znajduje się w skórze – 56% ustrojowych zasobów. W mniejszych ilościach zlokalizowany jest w ścianach naczyń włosowatych, desmosomach (połączeniach międzykomórkowych), mięśniach, płynie okołostawowym, błonie śluzowej jamy ustnej, krwi, moczu, w ciałku szklistym oka oraz wewnątrzkomórkowo we wszystkich organach, w pępowinie i komórkach embrionu.
Ważne funkcje biologiczne
Zawartość kwasu hialuronowego w skórze właściwej i w naskórku nie jest stała. Jego poziom zwiększa się w przebiegu procesów zapalnych oraz w procesach namnażania komórek i tkanek w trakcie gojenia się ran i regeneracji skóry.
Aktywność biologiczna hialuronianu sodu sprawia, że pełni on w skórze liczne funkcje:
1) utrzymuje strukturalną integralność przestrzeni pozakomórkowej tkanek, co decyduje o sprężystości, elastyczności i wytrzymałości skóry;
2) zatrzymuje wodę w skórze, bo ma silne właściwości higroskopijne – zdolność do przyciągania cząsteczek wody – jedna cząsteczka kwasu hialuronowego może związać aż 250 cząsteczek wody. Dba w ten sposób o odpowiednie nawilżenie skóry, co sprawia, że utrzymuje się w niej prawidłowa wilgotność, dlatego jest jędrna i gładka;
3) wiąże niskocząsteczkowe jony – spełnia w ten sposób funkcje buforu osmotycznego, pozwala utrzymać odpowiednie stałe pH skóry;
4) odpowiada za transport jonów i składników odżywczych w skórze;
5) bierze udział w procesach fibrylogenezy, co jest ważne dla produkcji i stabilizacji włókien kolagenowych, czyli formowania się i orientacji przestrzennej białek kolagenu;
6) umożliwia gojenie się ran – tworzy strukturę dla tego procesu, bierze udział na każdym etapie.
Hialuronian odgrywa istotną rolę również w innych tkankach i narządach:
1) wzmacnia odporność organizmu – pobudza reakcje immunologiczne przez łączenie się z receptorami limfocytów T i B;
2) stanowi fizjologiczny składnik płynu stawowego, powierzchni stawowych i pochewek ścięgnistych, co zapobiega nadmiernemu tarciu w stawach i ich przeciążeniu, zwłaszcza podczas intensywnego wysiłku fizycznego. Zdolność tej substancji do wiązania wody decyduje o sprężystości chrząstki stawowej. Odpowiednia jej ilość w stawach zapobiega zwyrodnieniom;
3) jest buforem osmotycznym w nerkach – pozwala na utrzymanie stałego pH w tym narządzie;
4) wykazuje działanie przeciwutleniające, niszczy wolne rodniki tlenowe. W ten sposób działa przeciwzapalnie i przeciwnowotworowo;
5) chroni tkanki przed atakiem bakterii, wirusów i grzybów, zapobiega infekcjom przez regulację przepuszczalności komórkowej i redukcję nadmiernej przepuszczalności naczyń włosowatych.
Nietrwałość i spadek ilości kwasu hialuronowego z wiekiem
Hialuronian jest regularnie zużywany w ustroju w ilości 5 g/dobę. Jego stężenie spada również w procesie starzenia się, który rozpoczyna się już po 25. roku życia (w wieku 50 lat ilość kwasu hialuronowego jest mniejsza aż o 50%. Wpływa to na niedostateczne nawodnienie skóry, a co za tym idzie, na degradację włókien kolagenowych. Staje się to przyczyną wysuszenia, zmniejszenia objętości i pogorszenia elastyczności skóry, na której pojawiają się zmarszczki.
W kosmetologii i medycynie estetycznej
Spadek ilości hialuronianu z wiekiem jest przyczyną coraz powszechniejszego uzupełniania go. Może być dostarczany w formie suplementów diety (tabletki), kremów przeciwzmarszczkowych stosowanych zewnętrznie lub zastrzyków. Podczas zabiegów w gabinetach medycyny estetycznej wstrzykuje się w naskórek specjalny preparat zawierający kwas hialuronowy (w postaci przejrzystego żelu), wypełniając w ten sposób zmarszczki. Zabieg taki należy powtarzać co 6–12 miesięcy, z uwagi na nietrwałość związku w ustroju.
Hialuronian znalazł też zastosowanie w farmakologii i lecznictwie:
• w okulistyce jest składnikiem płynów do soczewek kontaktowych i kropli do oczu, zdolność hialuronianu do wiązania wody okazuje się nieoceniona w leczeniu podrażnień oczu czy zespołu suchego oka;
• w ginekologii przyspiesza leczenie stanów zapalnych i gojenie się ran po operacjach szyjki macicy, sromu i pochwy;
• w ortopedii stanowi podstawowy składnik zastrzyków stosowanych w leczeniu chorób kości i stawów (zwyrodnienia).
