Szczeć pospolita i jej składniki bioaktywne pomocne w leczeniu boreliozy
Szczeć pospolita (Dipsacus fullonum) jest dwuletnią rośliną z rodziny szczeciowatych. Występuje pospolicie w Polsce (głównie na południu) i na innych obszarach Europy, a także w Azji Zachodniej i Północnej Afryce. Rośnie dziko, rzadziej spotyka się jej uprawy, ale jeśli są, to głównie w ogródkach przydomowych jako ozdoba i zioło lecznicze. Surowcem zielarskim są korzenie, które wykopuje się wczesną wiosną lub jesienią, oraz liście, które zbiera się wiosną przed kwitnieniem rośliny i w trakcie kwitnienia, czyli od lipca do sierpnia. Szczeć przypomina nieco oset plamisty swoją kolczastą łodygą. Jej liście są karbowane, zrośnięte parzyście u nasady. Osiąga wysokość do 2 m. Obok czystka i czepoty puszystej (inaczej vilcacory lub kociego pazura), szczeć zyskuje coraz większą popularność, jako zioło pomocne w leczeniu boreliozy. Jest ona również używana w leczeniu dny moczanowej i chorób wątroby oraz stanów zapalnych skóry (m.in. trądziku i wyprysków).
Borelioza – choroba trudna w diagnozie i leczeniu
Jest to choroba odzwierzęca, wywołana ukąszeniem kleszcza, który jest nosicielem bakterii Borrelia burgdorferii. Największe ryzyko zakażenia występuje, gdy kleszcz żeruje na skórze ponad 24 godziny, jeżeli jest to więcej niż 72 godziny, zarażenie się krętkami Borrelia jest niemal stuprocentowo pewne. Im krócej trwa wysysanie krwi przez kleszcza, tym mniejsze ryzyko infekcji.
Borelioza ma 3 fazy:
1) wczesną (ok. dwóch tygodni po ukąszeniu), w trakcie której w miejscu ukąszenia pojawia się rumień wędrujący: żywoczerwony na obrzeżach, jaśniejszy w środku, o średnicy ok. 5cm;
2) rozsiane zmiany skórne – może dojść do zapalenia mięśnia sercowego, boreliozy ocznej i porażenia nerwów obwodowych, m.in. nerwu twarzowego, co skutkuje: opadaniem kącika ust, niemożnością zmarszczenia czoła czy wyszczerzaniem zębów;
3) późną (nawet do kilku lat po zakażeniu Borrelia burgdorferii), charakteryzującą się zapaleniem stawów, zanikowym zapaleniem skóry, neuroboreliozą (zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu) oraz bradykardią (wolną akcją serca).
Objawami towarzyszącymi są: osłabienie, zmęczenie, rozdrażnienie, apatia, bóle głowy, mięśni i stawów, zaburzenia koncentracji i problemy ze snem.
W celu zdiagnozowania boreliozy stosuje się metody wykrywające obecność samych krętków Borrelia lub testy wykrywające przeciwciała wytworzone przeciwko tym bakteriom. Nie dają one jednak całkowitej pewności, a samo leczenie – głównie antybiotykoterapia – często nie przynosi pożądanych efektów, zwłaszcza gdy rozpoczyna się później niż w fazie wczesnej. Z tego względu borelioza stanowi obecnie duże zagrożenie dla zdrowia i życia oraz spore wyzwanie dla lekarzy.
Mnogość substancji leczniczych
Substancje zawarte w szczeci pospolitej wykazują silne działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe, przeciwreumatyczne, antybakteryjne, przeciwpasożytnicze i antybiotycznie, a nawet przeciwnowotworowe. Szczeć działa również hepatoprotekcyjnie – ochronnie na komórki wątroby oraz wspomaga leczenie dny moczanowej. Wspomaga też poprawną pracę układu immunologicznego oraz układu krążenia.
Za takie działanie odpowiadają następujące związki:
1) kwasy fenolowe (chinowy, kawowy oraz ester kwasu chinowego – kwas chlorogenowy, a ponadto kwasy: protokatechowy, p-kumarowy i p-hydroksybenzoesowy);
2) flawonoidy (luteolina, apigenina, kwercetyna, kemferol);
3) irydoidy (cefelarozyd – scabiozyd, dipsakotyna i glikozyd dipsakan);
4) saponozydy trójterpenowe (kwas ursolowy i kwas oleanowy);
5) saponiny;
6) alkaloidy.
Nalewka ze szczeci i inne preparaty
Z korzeni szczeci wykopanych wczesną wiosną lub jesienią oraz z liści można sporządzić nalewkę. Korzeń lub liście należy wysuszyć, a każde 100 g tak przygotowanego surowca zalać 300 g 40% alkoholu (białej wódki) i odstawić do maceracji na dwa tygodnie, po czym przecedzić (odfiltrować). Tak sporządzoną nalewkę zażywa się 3 razy dziennie po 10 ml. Można nią także przemywać zmiany skórne (szczeć leczy wypryski i inne stany zapalne skóry).
Innym preparatem prozdrowotnym jest odwar, również z suszonych liści lub korzenia. Jedną łyżkę surowca zalać szklanką wody, gotować 5 minut na małym ogniu, przecedzić. Odwar należy pić 2 razy dziennie po szklance lub przemywać skórę zmienioną chorobowo; można go zastosować też do kąpieli leczniczych.
Badania wykazały, że wyciągi z korzeni i liści szczeci działają na krętki Borrelia burgdorferii podobnie jak amoksycylina – antybiotyk stosowany w leczeniu boreliozy.
Nie zaobserwowano skutków ubocznych stosowania preparatów ze szczeci, jednak nie powinny ich stosować kobiety w ciąży ani karmiące piersią.